Hoe behandel je parodontitis?
Parodontitis kan lang onopgemerkt blijven, omdat het niet of nauwelijks (pijn)klachten veroorzaakt, of pas in een heel laat stadium als de tanden en kiezen inmiddels flink los staan. Behandeling is vaak dan niet meer mogelijk, waardoor de tanden of kiezen getrokken moeten worden en in sommige extreme gevallen het hele gebit.
Bij parodontitis zal door het verlies van steunweefsel (wortelvlies en kaakbot) rondom de wortel, het tandvlees zich in de loop van de tijd gaan terugtrekken, vooral tussen de tanden en kiezen. Eenmaal afgebroken kaakbot, maar ook teruggetrokken tandvlees, groeit niet of nauwelijks meer terug. Daarom is vroegtijdige behandeling belangrijk, want hoe meer steunweefsel rondom de wortel van een tand of kies verloren is gegaan, hoe moeilijker het wordt om de tand of kies te behouden door middel van een behandeling.
Het doel van de parodontale behandeling is dat de ruimtes tussen de tanden en het tandvlees (de zogenaamde pockets oftewel zakjes) ondieper worden en dat het tandvlees niet meer ontstoken is. Hierdoor is de situatie door middel van een goede mondhygiëne beter onder controle te houden. Lees hieronder verder hoe dit bereikt kan worden.
Mondhygiëne en professionele gebitsreiniging
Omdat parodontitis een ontsteking is, die veroorzaakt wordt door bacteriën afkomstig uit de mondholte, is het onder controle brengen van deze bacteriën van het grootste belang. Hierdoor zal de ontsteking afnemen of zelfs verdwijnen, waardoor het tandvlees zich kan herstellen en in de loop van de tijd weer kan aanhechten. Door parodontitis ligt het tandvlees losser om de tanden heen en is er een verdiept zakje (pocket) ontstaan, waarin zich bacteriën hebben opgehoopt en een ontsteking hebben veroorzaakt.
Schematische dwarsdoorsnedes van een tand met gingivitis en parodontitis en onbehandelde en behandelde parodontitis
Afbeelding 1 toont gingivitis waarbij het tandvlees rood en gezwollen is en bij het poetsen gaat bloeden. Afbeeldingen 2 en 3 tonen parodontitis waarbij deze symptomen afwezig kunnen zijn, ondanks dat er een ontsteking dieper onder het tandvlees zit. Afbeelding 2 toont parodontitis waarbij het tandvlees teruggetrokken is. Afbeelding 3 toont parodontitis waarbij het tandvlees nog niet terug getrokken is, maar waardoor er een dieper zakje onder het tandvlees zit (pocket) en waarin zich meer bacteriën hebben opgehoopt, die bovendien verkalkt zijn tot zwart tandsteen.. Ondanks het verschil in diepte van de pocket is bij beide situaties van parodontitis evenveel kaakbot aangetast. In afbeelding 4 is de parodontitis succesvol genezen na de behandeling, dankzij een goede mondhygiëne: de ontsteking is verdwenen en het tandvlees is opnieuw aangehecht, waardoor er geen verdiept zakje meer is. In afbeelding 5 hebben zich opnieuw bacteriën onder het tandvlees genesteld, omdat er geen goede mondhygiëne aanwezig is, waardoor het zakje sterk verdiept blijft en de ontsteking weer terugkeert. De situatie is onveranderd en zal op de lange termijn verslechteren.
De zakjes (pockets) rondom het tandvlees zijn bij parodontitis diep, waardoor met een goede mondhygiëne de bacteriën onvoldoende onder het tandvlees bestreden kunnen worden. Daarom moeten de bacteriën dieper onder het tandvlees verwijderd worden door de mondhygiënist, net als het tandsteen onder het tandvlees dat ook niet met een goede mondhygiëne verwijderd kan worden. De mondhygiënist zal met verdoving onder het tandvlees reinigen en de wortels glad maken, zodat het tandvlees kan herstellen, maar deze professionele gebitsreiniging alleen kan parodontitis niet succesvol bestrijden.
Hiervoor is een goede mondhygiëne noodzakelijk, want anders keert de ontsteking weer terug en hersteld het tandvlees zich niet, doordat de bacteriën vanuit de mondholte zich binnen een paar maanden weer tot diep onder het tandvlees nestelen (zie bovenstaande afbeeldingen). Hierdoor zal de situatie op de lange termijn verder verslechteren. Daarom is het ontwikkelen van een goede mondhygiëne* voorafgaande aan de professionele reiniging cruciaal om de ophoping van nieuwe bacteriën onder het tandvlees te voorkomen.
* meer lezen over een goede mondhygiëne? kijk dan op de pagina Links onder de kop Mondverzorging of bekijk het filmpje dat uitleg geeft waarom reinigen tussen de tanden en kiezen naast tandenpoetsen belangrijk is voor een goede mondhygiëne
Complicerende factoren
Ondanks het instellen van een goede mondhygiëne en het uitvoeren van een professionele gebitsreiniging treedt niet in alle situaties een goed herstel op van het tandvlees, waardoor na afloop ondiepe zakjes (pockets) zijn ontstaan. Uit wetenschappelijk onderzoek maar ook uit klinische ervaringen is gebleken, dat het effect van de tandvleesbehandeling minder effectief is bij rokers, op bepaalde plaatsen in het gebit en bij een bepaald soort type aantasting van het kaakbot. Deze omstandigheden, die voor een minder goede uitkomst van de behandeling kunnen zorgen, worden complicerende factoren genoemd en worden hieronder toegelicht.
Het stoppen met roken is een belangrijk onderdeel van de behandeling van parodontitis, omdat hiermee de doorbloeding van het tandvlees weer zal toenemen waardoor de genezing van het tandvlees na de behandeling verbetert. Daarnaast neemt in de loop van de tijd de elasticiteit van het tandvlees ook weer toe, waardoor een betere aanhechting van het tandvlees kan optreden na de behandeling en pockets (zakjes) minder diep worden. Bij rokers blijven namelijk de zakjes (pockets) vaker dieper na de behandeling van parodontitis, waardoor de situatie op de langere termijn minder goed onder controle te houden is. Hierdoor is de kans op ontsteking en verdergaand verlies van het kaakbot groter en verslechtert de tandvleessituatie vaker bij rokers.
In de verslechtering speelt ook nog een andere factor een negatieve rol, namelijk dat rokers vaak de toegenomen tandvleesontsteking niet opmerken, omdat de signalen ervan onderdrukt zijn door de verminderde doorbloeding van het tandvlees bij rokers. Hierdoor treden de typische symptomen van een tandvleesontsteking, zoals roodheid, zwelling en bloedend tandvlees, minder op en wordt de ontsteking minder opgemerkt in de mond. Één en ander betekent dat door het stoppen met roken of door niet te roken de kansen op een succesvolle uitkomst van behandeling van parodontitis worden vergroot.
lees meer over de effecten van roken op de tandvleesconditie en de relatie met parodontitis op de pagina Wat is parodontitis? onder de kop Risicofactoren voor parodontitis.
De plaatsen in het gebit waar de tandvleesbehandeling ondanks een goede mondhygiëne vaker een minder goede uitkomst tot gevolg heeft, worden gekenmerkt door diepe botdefecten en ruimtes tussen de wortels van kiezen. Omdat de grote kiezen meerdere wortels hebben kan er ook kaakbot tussen de wortels zijn aangetast, waardoor ruimte ontstaat tussen de wortels en waarin zich bacteriën ophopen en een ontsteking veroorzaken. Deze situatie maar ook diepe botdefecten zijn lastiger te bereiken voor de mondhygiënist, waardoor deze plaatsen in het gebit vaker minder goed herstellen en de zakjes (pockets) dieper en ontstoken blijven.
Omdat een dergelijke situatie onvoldoende onder controle te houden is en waardoor het risico op het verlies van een tand of kies groter is, wordt in dit soort gevallen een tandvleesoperatie, ook wel flapoperatie genoemd, uitgevoerd. Echter soms is een botdefect zo diep dat het doorloopt tot aan het einde van de wortel, waardoor behandeling niet reëel meer is en de betreffende tand of kies getrokken moet worden. Dit is ook het geval als bij een grote kies naast ruimte tussen de wortels door het verlies van kaakbot ook nog een diep botdefect aanwezig is.
Aanvullende behandeling
Als de professionele gebitsreiniging ondanks een goede mondhygiëne onvoldoende effect heeft gehad of geleid heeft tot geen verbetering, dan kan een tandvleesoperatie worden uitgevoerd of kan soms een aanvullende antibioticumkuur gegeven worden
Bij een operatie wordt het tandvlees los gemaakt van de wortel, waardoor een soort lap of flap (in het Engels) ontstaat en wordt daarom ook wel flapoperatie genoemd. Door zo’n flapoperatie ontstaat er direct zicht op de wortel en is er ook meer ruimte om de wortel goed te kunnen bereiken. Dit zijn twee belangrijke aspecten, die leiden tot een succesvollere uitkomst van de behandeling met een ondieper zakje (pocket) tot gevolg. Veelal is een operatie nodig bij moeilijk bereikbare plaatsen, zoals een diep botdefect of tussen de wortels van grote kiezen (lees hierboven de kop Complicerende factoren). In de meeste gevallen is geen operatie nodig en is de mondhygiënist goed in staat om de wortels succesvol te behandelen. Een operatie is dan ook vaak lokaal in het gebit nodig.
Uit onderzoek is gebleken dat het alleen schoonmaken van de wortels tijdens een operatie in veel gevallen onvoldoende is om ondiepe ruimtes tussen de tanden en het tandvlees (pockets) na de operatie te verkrijgen. Daarom worden de wortels ook glad gemaakt en worden correcties aan het tandvlees en het onderliggende kaakbot uitgevoerd. Ondiepe pockets oftewel zakjes zijn gemakkelijker te onderhouden met een goede mondhygiëne, waardoor de kans op een ontsteking minder groot is en de tandvleessituatie langer stabiel blijft. Hierdoor is de kans op behoud van de tand of kies ook veel groter.
Omdat tandvleesontstekingen veroorzaakt worden door bacteriën kan in sommige situaties in aanvulling op de behandeling door de mondhygiënist een antibioticumkuur gegeven worden. Echter een kuur alleen kan de tandvleesontsteking nooit oplossen, daarvoor zitten er gewoon weg teveel bacteriën onder het tandvlees en zijn veel van deze bacteriën onbereikbaar voor het antibioticum, omdat de bacteriën vastgehecht zijn op het worteloppervlak en vaak ook verkalkt zijn. Bovendien zou de dosis van de kuur zo hoog moeten zijn om al deze bacteriën te bestrijden, dat dit dodelijk zou zijn.
Wanneer een kuur?
Om te bepalen of een antibioticumkuur zinvol is in aanvulling op de tandvleesbehandeling moet eerst de mondsituatie goed beoordeeld worden, want het voorschrijven van een kuur hangt van verschillende factoren af. Waaronder de mondhygiëne en de mate van tandvleesontsteking, deze zaken dienen altijd eerst onder controle gebracht zijn voordat een kuur voorgeschreven wordt. Verder hangt het voorschrijven van een kuur ook af van de kwaliteit van de uitgevoerde professionele gebitsreiniging en daarnaast de ernst van de parodontitis en het soort (rest)problemen.
Soms lijkt een specifieke bacterie, die vaak onvoldoende reageert op de gebitsreiniging, de oorzaak te zijn voor het minder diep worden van de zakjes (pockets) na de behandeling. In dit soort of in andere situaties kan een gerichte kuur de oplossing van de tandvleesproblemen zijn, alhoewel ook in deze gevallen de kuur altijd gecombineerd zal moeten worden met een grondige gebitsreiniging onder het tandvlees én een hele goede mondhygiëne.
Acute tandvleesontsteking
Een antibioticumkuur wordt wel altijd gegeven bij een acute tandvleesontsteking, dat geen parodontitis is en ook geen diepe zakjes (pockets) veroorzaakt. Zo’n acute ontsteking van het tandvlees wordt ‘necrotiserende gingivitis’ genoemd, die naast de parodontitis kan bestaan of op zichzelf voorkomt. In deze acute ontstekingssituaties is, anders dan bij parodontitis en gingivitis, sprake van een infectie, en ligt het tandvlees op verschillende plaatsen in de mond open. Dit gaat gepaard met pijn, een slechte adem en soms zelfs koorts en een ziek gevoel, dat nooit voorkomt bij parodontitis of gingivitis. Deze acute ontsteking aan het tandvlees ontstaat door een slechte of onvoldoende mondhygiëne in combinatie met een verminderde weerstand van het lichaam.
Behandeling van zo’n acute tandvleesinfectie wijkt af van parodontitis, omdat juist eerst een antibioticumkuur wordt gegeven, voordat een goede mondhygiene wordt ingesteld. Pas ná de genezing van de open wonden aan het tandvlees wordt een reiniging dieper onder het tandvlees uitgevoerd, tenminste als er tegelijkertijd ook sprake is van parodontitis. Daarnaast wordt ook altijd eerst een spoelmiddel voorgeschreven om het gebit schoon te houden, omdat door de open wonden aan het tandvlees het te pijnlijk is om te poetsen en te reinigen tussen de tanden en kiezen. Vaak treedt er binnen 2 tot 3 dagen na de antibioticumkuur verlichting van de pijn op en kan na 8 tot 10 dagen het dagelijkse poetsen en het goed schoon maken tussen de tanden en kiezen weer opgepakt worden.
Gezondheidsrisico’s
Het innemen van een antibioticumkuur heeft risico’s voor de algemene gezondheid, omdat ook andere bacteriën in het lichaam aangetast worden, waaronder de darmbacteriën. Dit kan leiden tot diarree, maar soms ook tot acute of chronische darmproblemen. Daarom wordt aangeraden om tijdens en ook voorafgaande aan de start van de antibioticumkuur probiotica te gebruiken of vitamine B, zodat deze bijwerkingen of klachten voorkomen kunnen worden. Daarnaast zijn bacteriën in de mondholte niet alleen belangrijk voor de mondgezondheid, maar spelen zij ook een rol in andere belangrijke lichaamsfuncties, waaronder de regulering van de bloeddruk. Dit betekent dat het onnodig uitroeien van bacteriën door bv. een antibioticumkuur gezondheidsrisico’s met zich mee kan brengen. Verder bestaat er het risico als antibiotica herhaaldelijk wordt gebruik dat bacteriën niet meer reageren op de kuur, bacteriën worden dan resistent. Dit kan er toe leiden dat een bacteriële infectie niet meer succesvol kan worden bestreden met antibiotica, waardoor er een levensbedreigende situatie ontstaat. Daarom is het voorzichtig omgaan met antibiotica heel erg belangrijk.